PODZIAŁ MAJĄTKU MIĘDZY BYŁYMI MAŁŻONKAMI – NIERÓWNE UDZIAŁY
Niniejszy artykuł poświęcony został zagadnieniu podziału majątku wspólnego między byłymi małżonkami, gdy po orzeczeniu rozwodu ustawowa wspólność majątkowa małżeńska przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych i ma zostać zniesiona w efekcie prowadzonego postępowania o podział majątku.
Kwestią, która w tym kontekście jest najbardziej problematyczna (poza podziałem majątku w postaci nieruchomości obciążonych kredytem hipotecznym) jest roszczenie związane z ustaleniem przez sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków. Jednakże z własnych obserwacji dostrzegam, także coraz częściej występującą potrzebę formułowania tego rodzaju roszczeń z uwagi na różnorodnie kształtujący się obraz relacji prywatnych i finansowych u swoich mocodawców.
Zgodnie z art. 43 § 2 k.r.o. każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Przesłankami ustalenia przez Sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym w oparciu o art. 43 § 2 k.r.o., zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy (w postanowieniu z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. IV CSK 553/12, Legalis 741808), jest łączne wystąpienie przesłanek:
– ważnych powodów oraz
– różnego stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego.
W orzecznictwie przyjmuje się, że różny stopień przyczyniania się do powstania majątku wspólnego to ogół starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb, a wiec nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każde z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich lekkomyślnie. Dowodzenie spełnienia tej przesłanki ciąży na stronie, która formułuje takie żądanie w postępowaniu o podział majątku i może ono polegać między innymi na wykazaniu wysokości dochodów, kumulacji majątku, czynieniu inwestycji na rzecz rodziny, w sytuacji gdy drugi z małżonków jedynie „konsumuje” składniki majątku wytworzone przez pierwszego z małżonków.
W tym kontekście należy pamiętać, że jedynie rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do powstania majątku wspólnego, pomimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, będzie uzasadniało wystąpienie z roszczeniem o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Podkreślenia wymaga w tym miejscu znaczenie art. 43 § 3 k.r.o., który stanowi że sąd przy ocenie stopnia przyczynienia się do powstania majątku wspólnego ma obowiązek uwzględnić także nakład osobistej pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Natomiast w odniesieniu do drugiego z kryteriów ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym stron w postaci – ważnych powodów, przyjąć należy iż oznaczają one takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek nie przyczynił się (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21.11.2002 r., sygn. akt III CKN 1018/00, Legalis: 57304).
Zachowanie, które można ocenić, jako naruszenie reguł społecznie akceptowanych, to m.in. używanie słów powszechnie uznanych za obelżywe, poniżanie drugiego z małżonków, stosowanie przemocy psychicznej lub fizycznej wobec małżonka lub rodziny, lub nadużywanie alkoholu, czy środków odurzających.
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków może mieć szczególne znaczenie w sytuacji, gdy substratem majątku jest nieruchomość. Wykazanie w postępowaniu działowym przesłanek uzasadniający nierówny podział udziałów w majątku wspólnym będzie miało wpływ na wysokość ewentualnej spłaty drugiego współmałżonka, a ponadto może również stanowić uzasadnienie dla wniosku o przyznanie wyłącznej własności nieruchomości pierwszemu z współmałżonków, który przyczyniał się w większym stopniu do powstania majątku i jego powiększenia, a ponadto postępował w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego.
Sprawy o podział majątku wspólnego, w których chociażby jedna ze stron decyduje się na zgłoszenie żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym są co do zasady bardziej złożone i wymagają zgromadzenia i przeprowadzenia dodatkowych dowodów wskazujących na ziszczenie się w danej sprawie przesłanek z art. 43 § 2 k.r.o. Z tego też względu każda sprawa wymaga indywidualnego rozważenia podstaw faktycznych i prawnych, które miałyby uzasadniać zasadność zgłoszenie takiego wniosku przed Sądem.